بررسی و تحلیل توفان های گرد و غبار در جنوب و مرکز استان فارس

چکیده توفان های گرد و خاک یکی از پدیده های رایج و بعضاً مخرب در مناطق خشک و بیابانی ایران و جهان هستند که می توانند اثرات زیادی را بر روی محیط زیست و زندگی بشر داشته باشند. استان فارس به علت موقعیت جغرافیایی آن و قرارگیری در عرض های پایین، از مسیرهای رطوبت کمتر بهره برده و نزدیکی آن به منابع عظیم تولید گرد و غبار یعنی بیابان های عربستان و عراق باعث شده تا همواره در معرض پدیده ی گرد و غبار قرار داشته باشد و در بعضی از اوقات سال دچار خسارت می شود. از این رو شناخت چگونگی پیدایش این گرد و غبارها می تواند جهت مقابله با کاهش اثرات زیانبار این پدیده درمنطقه مفید واقع شود. دراین تحقیق، داده های ساعتی شامل زمان و تاریخ دیده بانی، سمت و سرعت باد، وضعیت هوای حاضر و گذشته، دید افقی، بارش، دما و فشار ایستگاه های سینوپتیک جنوب و مرکز استان فارس (شیراز، لار، لامرد، داراب و فسا ) مورد مطالعه و تحقیق قرار گرفت و پس از استخراج کدهای مربوط به پدیده گرد و غبار ( کدهای 6 تا 9 و 30 تا 35 و 98) و تحلیل آماری داده های هواشناسی مرتبط با این پدیده با استفاده از نرم افزار spss، گلبادها و گل توفان های سالانه و ماهانه ایستگاه های سینوپتیک جنوب و مرکز استان فارس با استفاده از نرم افزار wrplot طی دوره آماری 2008-1992 ترسیم شد. همچنین پس از ترسیم نقشه-های امگا، چرخندگی، وزش رطوبتی، رودباد، نقشه های تراز دریا و سطوح 500 و800 هکتوپاسکال در نرم افزار grads و بررسی نقشه های هوای مربوط و تحلیل همدیدی آنها به پنج مورد از شدیدترین توفان های گرد و غبار رخداده در مناطق جنوب و مرکز استان فارس طی دوره آماری 2008-1992، نقش سیستم های جوی در ایجاد و گسترش آنها بررسی گردید. نتایج حاصل از مطالعات آماری در این تحقیق نشان می دهدکه، اکثر روزهای همراه با گرد و غبار در ایستگاه های جنوب و مرکز استان فارس در فصل بهار و تابستان اتفاق می افتد و در ایستگاه های مرکزی استان یعنی شیراز و فسا ماه اردیبهشت بیشترین فراوانی ماهانه را به خود اختصاص می دهد و در ایستگاه های جنوبی استان ( لار، لامرد و داراب ) بیشترین فراوانی ماهانه آنها مربوط به تیر ماه است. همچنین میانگین روزهای همراه با پدیده گرد و غبار در ایستگاه های لار 1/88 ، ایستگاه لامرد 39 ، داراب 54 ، فسا 3/30 و ایستگاه شیراز 1/56 روز درسال می باشد که ایستگاه لار بیشترین میانگین سالانه روزهای گرد و غبار را در بین ایستگاه های منتخب داشته است. به علاوه، با توجه به بررسی گل بادها و گل توفانهای سالانه و ماهانه هر پنج ایستگاه، مشخص شد که جهت بادغبار غالب با جهت باد غالب منطقه هم جهت بوده و اکثر رخداد پدیده گرد و غبار در ایستگاه ها مربوط به ساعت های بعدازطهر است. نتایج به دست آمده از مطالعات سینوپتیکی نشان می دهد که سامانه های اصلی ایجاد کننده گرد و غبار در ایستگاه های سینوپتیک جنوب و مرکز استان فارس از شرایط همدیدی زیر پیروی میکند: وجود مراکز کم فشار بر روی عربستان، عراق و شمال آفریقا در سطح دریا و به علت عدم رطوبت کافی این سامانه ها همچنین وزش باد های گرم و خشک شدید از روی بیابان های عراق و عربستان، موجب انتقال گرد و غبار به جو منطقه می شود. همراهی این سامانه های کم فشار با ناوه سطح 500 هکتوپاسکال و قرارگیری منطقه در جلوی ناوه به علت ناپایداری های شدید و وجود هوای خشک، گردو غبار بیابان های عربستان را به جو استان منتقل می کند همچنین قرارگیری این منطقه در جلوی پشته ای که با پایداری هوا همراه بوده است زمینه ماندگاری گردو غبار در جو منطقه را فراهم می کند. قرارگیری هسته های صعود مثبت با شاخص امگای منفی و مراکز چرخندگی مثبت با حرکت سیکلونی در تراز 850 هکتوپاسکال از مکانیسم های دیگر رخداد توفان های گرد و غبار در منطقه مورد مطالعه است.